Cấm cá nhân đầu tư nhà đất ra nước ngoài: Liệu có ngăn được việc "mua" quốc tịch và tẩu tán tài sản?

Một số chuyên gia cho rằng quy định này không có nhiều tác dụng vì vẫn có kẽ hở để lách luật, thậm chí còn có thể tạo thêm rào cản cho những cá nhân đầu tư chính đáng. Trong khi vấn đề căn cơ nhất phải là kiểm soát tài sản của cán bộ từ nguồn thu nhập đầu vào và dòng tiền ra khỏi Việt Nam.

Những ai không được mua nhà đất ở nước ngoài?

Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) đang lấy ý kiến góp ý về dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định về đầu tư ra nước ngoài, hướng dẫn luật Đầu tư số 61/2020/QH14, thay thế Nghị định số 83/2015 quy định về đầu tư ra nước ngoài. So với Nghị định 83/2015 thì dự thảo Nghị định mới này có một số điểm mới.

Cụ thể là, bổ sung quy định các trường hợp cá nhân không được đầu tư ra nước ngoài là cán bộ, công chức, viên chức; sĩ quan, hạ sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp; cán bộ lãnh đạo, quản lý doanh nghiệp Nhà nước; người chưa thành niên, người bị hạn chế hoặc mất năng lực hành vi dân sự, người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự; các trường hợp khác theo quy định luật Phá sản, luật Phòng, chống tham nhũng.

Ngoài ra, xuất phát từ việc luật Đầu tư năm 2020 đã quy định kinh doanh bất động sản là lĩnh vực đầu tư ra nước ngoài có điều kiện, dự thảo Nghị định này bổ sung quy định “Nhà đầu tư là doanh nghiệp thành lập theo quy định của luật Doanh nghiệp”. Điều đó có nghĩa là, riêng đối với lĩnh vực bất động sản, chỉ doanh nghiệp mới đủ điều kiện đầu tư ra nước ngoài.

Bộ KH&ĐT cho biết, quy định này nhằm hạn chế những rủi ro lách luật trong hoạt động đầu tư ra nước ngoài ở lĩnh vực kinh doanh bất động sản của cá nhân. Theo đó, việc quy định điều kiện nhà đầu tư phải là pháp nhân sẽ giúp công tác quản lý Nhà nước thuận lợi và chặt chẽ hơn, tránh tình trạng cá nhân đầu tư bất động sản để định cư ở nước ngoài mà không nhằm mục tiêu đầu tư, kinh doanh.

Bên cạnh đó, ngoài việc bổ sung điều kiện để hạn chế cá nhân mua nhà ở nước ngoài, bộ KH&ĐT cũng bổ sung quy định các trường hợp cá nhân không được đầu tư ra nước ngoài dẫn chiếu theo quy định tại khoản 2 Điều 17 luật Doanh nghiệp 2020, là các cá nhân không có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam (Điều 2 dự thảo Nghị định).

“Việc bổ sung quy định nêu trên là cần thiết, phù hợp và thống nhất với các quy định pháp luật trong nước về cán bộ, công chức, lực lượng công an, quân đội; đảm bảo cá nhân khi đầu tư ra nước ngoài đã có đầy đủ tư cách pháp lý và chịu trách nhiệm trước pháp luật. Quy định nêu trên cũng giúp hạn chế các trường hợp cá nhân đang có vấn đề có thể tẩu tán tài sản”, dự thảo Nghị định nêu rõ.

Quy định chưa đủ chặt chẽ

Có thể thấy rõ, việc bộ KH&ĐT xây dựng dự thảo Nghị định này xuất phát từ thực trạng nhiều năm qua, xuất hiện thông tin cán bộ, Đại biểu Quốc hội có quốc tịch nước ngoài do đầu tư tiền tại nước sở tại. Vụ việc gần đây gây xôn xao dư luận nhất phải kể đến là trường hợp của ông Phạm Phú Quốc - ĐBQH khóa XIV (nhiệm kỳ 2016 - 2021), thuộc đoàn ĐBQH TP.HCM. Ông Quốc bị phanh phui việc sở hữu “hộ chiếu vàng” của Cyprus bằng cách chuyển tiền ra nước ngoài đầu tư.

Trao đổi với PV tạp chí Đời sống và Pháp luật (ĐS&PL), TS Lê Đăng Doanh - nguyên Viện trưởng viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) - đánh giá cao việc bộ KH&ĐT bổ sung quy định cấm cá nhân đầu tư ở nước ngoài mà không phục vụ cho mục đích kinh doanh. Tuy nhiên, theo TS Lê Đăng Doanh, việc hạn chế cá nhân đầu tư bất động sản ở nước ngoài cần xem xét trên nhiều khía cạnh và dựa trên đánh giá tác động cụ thể.

“Việc rà soát và bổ sung quy định để ngăn chặn tình trạng chuyển tiền không nhằm mục đích đầu tư, kinh doanh là việc cần phải làm. Tuy nhiên, đây là một biện pháp hành chính nên cần phải có đánh giá tác động trước khi áp dụng vào thực tiễn. Các hoạt động chuyển tiền hiện nay rất tinh vi, có thể thực hiện qua nhiều kênh như liên doanh, liên kết rồi chuyển tiền trong liên doanh, nhờ đối tác hoặc cá nhân khác chuyển tiền. Quy định nêu trong dự thảo chưa đủ chặt chẽ để có thể quản lý, kiểm soát và ngăn chặn những hành vi lách luật”, TS Lê Đăng Doanh nhìn nhận.

Theo luật sư Trương Quốc Hòe (đoàn Luật sư TP.Hà Nội), Nghị định này sẽ ngăn chặn được tình trạng một số cán bộ, công chức, viên chức... lợi dụng chính sách để kiếm lời, tẩu tán tài sản ra nước ngoài. Tuy nhiên, luật sư Hòe cũng cho rằng, dù luật cấm nhưng một khi đã là nhu cầu thì sẽ nảy sinh những “dịch vụ đen” cung cấp các công cụ hỗ trợ để thực hiện việc đầu tư bất động sản ra nước ngoài. Đó là điều khó tránh khỏi.

Kiểm soát thu nhập của cán bộ và dòng tiền rời Việt Nam

Cũng theo TS Lê Đăng Doanh, Nghị định cần bổ sung thêm các quy định về kiểm soát dòng tiền ra nước ngoài, đặc biệt là chuyển ngoại tệ bằng các kênh ngầm. Việc giới hạn, kiểm soát chuyển ngoại tệ ra nước ngoài, nhất là chuyển ngoại tệ để mua nhà đất là cần thiết. Nhất là khi dự trữ ngoại tệ của Việt Nam chưa đủ lớn và bền vững.

Khi bàn về việc liệu bộ KH&ĐT có thể kiểm soát được việc cấm các cá nhân chuyển tiền ra nước ngoài mua nhà đất nhằm “mua” quốc tịch, rửa tiền hay không, chuyên gia Tài chính - Ngân hàng, TS Nguyễn Trí Hiếu nhận định rằng “hoàn toàn không dễ kiểm soát”.

Thu Huyền

Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật số Chủ nhật (40)