Bắt cóc online - Bài 4: PGS.TS Trần Thành Nam: "Nhận diện được thủ đoạn trên mạng là kỹ năng sống còn”

Lời Tòa soạn: Không cần xiềng xích hay phòng giam lỏng, những cuộc gọi giả danh công an đã khiến nhiều học sinh, sinh viên vv... bị đe dọa, thao túng tâm lý và bị kẻ lừa đảo "điều khiển từ xa" như một con rối. Nạn nhân ngoan ngoãn nghe lời chúng và "biến mất", thực hiện các yêu cầu của tội phạm lừa đảo như thông báo cho gia đình bị bắc cóc, đề nghị chuyển tiền và cắt liên lạc với gia đình trong một thời gian. Một loại hình “bắt cóc không chạm tay” cực kỳ ranh ma quỷ quyệt gây phẫn uất trong dư luận, nó đã và đang âm thầm diễn ra, bất kỳ ai cũng có thể là nạn nhân nếu không nêu cao tinh thần cảnh giác. Lực lượng công an nhân dân đã có những chiến công trong quá trình giải cứu đầy mưu trí, dũng cảm và bản lĩnh.

Nhóm Phóng viên Đời sống và Pháp luật thực hiện tuyến bài “Bắt cóc online: Khi nạn nhân sập chiếc bẫy vô hình” nhằm bóc trần thủ đoạn tinh vi của tội phạm, theo dấu những cuộc giải cứu nghẹt thở, và chỉ ra lỗ hổng khiến nạn nhân bị dẫn dụ và khuyến cáo của cơ quan chức năng nhằm ngăn chặn, phòng ngừa. Kính mời quý vị độc giả tiếp tục đón xem. Trân trọng.

Nhiều người lớn cũng thiếu kỹ năng số

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, giới trẻ hiện nay tiếp cận mạng xã hội từ sớm nhưng thiếu kỹ năng tự bảo vệ và nhận diện rủi ro. Không chỉ học sinh, ngay cả nhiều phụ huynh cũng chưa đủ kiến thức để sống an toàn trên không gian mạng.

“Không ít người trưởng thành, có học thức vẫn bị lừa đảo trực tuyến, mất hàng tỷ đồng. Vì vậy, mọi lứa tuổi cần nâng cao năng lực số, cập nhật thủ đoạn mới để cảnh giác”, ông Nam nhấn mạnh.

Theo ông Nam, nhiều thanh thiếu niên, đặc biệt ở tuổi vị thành niên, đang mất kết nối tình cảm với gia đình. Dù cha mẹ ở gần về mặt địa lý nhưng lại xa về tinh thần, con cái không chia sẻ cảm xúc.

“Khi đó, các em dễ tìm đến người khác để bầu bạn, nhưng lại thiếu kỹ năng phản biện và an toàn mạng. Những kẻ lừa đảo thường tỏ ra tử tế, quan tâm, thậm chí cho tiền… nhưng thực chất là lợi dụng”, ông Nam phân tích.

Ông cũng chỉ ra, nhiều gia đình vẫn áp dụng kỷ luật truyền thống, khiến con cái sợ quyền lực và ngại phản biện. “Như vụ bé gái 13 tuổi mất tích, đi xe khách vào TP.HCM nhưng không liên lạc với gia đình, có thể cháu đã bị thao túng tâm lý”, ông dẫn chứng.

Cần sự chung tay của gia đình – nhà trường – xã hội 

Ông Nam cảnh báo, tội phạm hiện nay được "huấn luyện" bài bản, am hiểu điểm yếu tâm lý con người để khai thác. Chúng không chỉ nhắm vào trẻ em mà cả người lớn.

Ngoài ra, nhiều phụ huynh lại vô tư chia sẻ thông tin cá nhân hoặc tương tác với nội dung tiêu cực trên mạng, vô tình tạo điều kiện cho kẻ xấu. Ông dẫn chứng, có trường hợp trẻ hẹn gặp người quen qua mạng, bị quấy rối nhưng im lặng chịu đựng vì bị thao túng tâm lý.

Theo PGS.TS Trần Thành Nam, muốn bảo vệ trẻ cần sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội.

Gia đình phải lắng nghe con, không chỉ chú trọng điểm số mà quan tâm đến tinh thần và các mối quan hệ của trẻ. Cha mẹ cần để ý các dấu hiệu bất thường và dạy con kỹ năng từ chối, nhận diện nguy cơ, biết tìm kiếm sự giúp đỡ.

Nhà trường cần xây dựng môi trường an toàn, đẩy mạnh giáo dục kỹ năng sống, phòng chống bạo lực, xâm hại và lừa đảo. Giáo viên, cán bộ tâm lý phải được đào tạo để phát hiện sớm học sinh có nguy cơ bỏ nhà.

Cộng đồng và cơ quan chức năng phải vận hành hiệu quả các kênh tiếp nhận thông tin, nhanh chóng hỗ trợ tìm kiếm, xử lý nghiêm kẻ phạm tội và đẩy mạnh truyền thông quốc gia về an toàn trẻ em trên môi trường mạng.

Ba dấu hiệu nhận biết để tránh “sập bẫy” lừa đảo online

Trung tá Nguyễn Thanh Hải, Công an phường Từ Liêm, Hà Nội khuyến cáo học sinh, sinh viên và những người có tâm lý yếu, dễ bị tác động cần nắm rõ quy trình làm việc của cơ quan công an để phân biệt đâu là thật, đâu là giả.

Theo ông, có ba nguyên tắc mấu chốt, thứ nhất cơ quan công an chỉ tiếp nhận, xử lý vụ việc tại trụ sở, không làm việc qua ứng dụng máy tính, mạng xã hội hay các thiết bị trực tuyến.

Thứ 2, mọi trường hợp mời công dân lên làm việc đều được gửi giấy mời trực tiếp tới địa chỉ đăng ký cư trú, không mời qua điện thoại.

Thứ 3, trong quá trình giải quyết vụ việc, công an tuyệt đối không yêu cầu công dân chứng minh tài chính hoặc chuyển khoản vào bất kỳ tài khoản nào.

“Người dân cần ghi nhớ ba nguyên tắc này để phòng tránh các thủ đoạn lừa đảo trực tuyến", Trung tá Hải nhấn mạnh.

Ngoài ra, ông cũng khuyên rằng khi nhận được các cuộc gọi hoặc tin nhắn nghi vấn, nạn nhân nên lập tức trao đổi với gia đình. “Nhiều trường hợp, người thân tỉnh táo đã kịp thời ngăn chặn, giảm thiểu hoặc chấm dứt hậu quả. Nếu vẫn băn khoăn, người dân nên trực tiếp tới cơ quan công an gần nhất để được tư vấn, hỗ trợ hoặc can thiệp kịp thời", Trung tá Hải cho hay.