Báo chí và cầu nối của ngành y với cộng đồng: Vừa là “người đưa tin”, vừa là “người gác cổng thông tin” trong thời đại số

Trong dòng chảy thông tin ngày càng gấp gáp và đa chiều của xã hội hiện đại, báo chí vẫn giữ một vai trò đặc biệt quan trọng, vừa là “người đưa tin”,  vừa là “người gác cổng thông tin”, góp phần định hướng nhận thức, điều chỉnh hành vi và củng cố niềm tin của công chúng. Riêng trong lĩnh vực y tế, nơi sức khỏe và sinh mệnh con người là trung tâm báo chí càng đóng vai trò không thể thay thế. Không chỉ phổ biến các kiến thức y khoa chính thống, đồng hành cùng người dân trong phòng bệnh, chữa bệnh, báo chí còn là cầu nối bền chặt giữa ngành y và cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và lan tỏa những giá trị nhân văn.

ĐS&PL: Bác sĩ đánh giá thế nào về vai trò của báo chí trong việc phổ cập kiến thức y tế cho cộng đồng? Báo chí đã giúp ích gì cho bác sĩ và bệnh nhân trong quá trình điều trị, phòng bệnh?

BS Nguyễn Trung Cấp: Theo tôi, báo chí đã giúp phổ cập các thông tin chính thống, các kiến thức về sức khỏe nâng cao nhận thức và ý thức phòng bệnh của nhân dân và tham gia chống tin giả, tin sai lệch có thể ảnh hưởng tới sức khỏe và kinh tế của người dân.  Thông qua việc phản ánh các thành tựu y học,  báo chí giúp người dân có thể nắm bắt và chủ động tiếp cận những phương pháp điều trị mới, hiệu quả.

Về phía thầy thuốc, báo chí không chỉ giúp phổ biến kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm điều trị, các nghiên cứu mới đến cộng đồng mà còn giúp các bác sĩ khác tham khảo, học hỏi. Báo chí là cầu nối giữa ngành y tế và cộng đồng, nhờ  đó tăng cường được sự đồng thuận và hợp tác trong các chiến dịch phòng bệnh, tiêm chủng hay các khuyến cáo sức khỏe cộng đồng. Báo chí cũng giúp các cơ sở y tế tiếp nhận phản hồi từ cộng đồng để và cải thiện chất lượng dịch vụ. 

Về phía bệnh nhân, báo chí khi cung cấp thông tin đáng tin cậy về bệnh lý, phương pháp điều trị, các cơ sở y tế uy tín sẽ giúp người bệnh có hiểu biết hơn về bệnh, hợp tác tốt hơn với thầy thuốc để có thể đưa ra quyết định sáng suốt hơn trong quá trình điều trị và chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Báo chí cũng là nơi chia sẻ những trường hợp người bệnh khó khăn khơi gợi sự đồng cảm và hỗ trợ nhân ái của cộng đồng.

TS. BS. Đỗ Thị Thuý Nga: Báo chí đóng vai trò như một “kênh dẫn” quan trọng, giúp chuyển tải những kiến thức y học vốn phức tạp thành thông tin dễ tiếp cận, gần gũi với người dân. Các nội dung về sức khỏe khi được trình bày rõ ràng, đúng chuyên môn và gần gũi sẽ giúp cộng đồng hiểu đúng, ứng dụng tốt trong chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình. Trách nhiệm hàng đầu của ngành báo chí là cung cấp thông tin khoa học và đời sống một cách chính xác, dễ hiểu, góp phần nâng cao nhận thức và cải thiện đời sống của người dân.

ĐS&PL: Bác sĩ có thể chia sẻ một kỷ niệm đáng nhớ với báo chí trong quá trình công tác không? Đặc biệt là bệnh viện tuyến đầu, từng điều trị những hàng nghìn ca bệnh COVID-19 từ nặng đến nhẹ trong “đại dịch COVID-19”, bác sĩ nhận thấy vai trò của báo chí trong việc tuyên truyền, cảnh báo dịch bệnh như thế nào?

BS Nguyễn Trung Cấp: Năm 2009, sau dịch cúm A(H1N1), các thuyết âm mưu về vắc xin khiến phong trào "anti-vaccine" nổi lên, khiến nhiều chính phủ dè chừng trong phản ứng với COVID-19 sau này.

Ở Việt Nam, trong thời kỳ diễn ra đại dịch COVID-19 đã trải qua một giai đoạn hỗn loạn về thông tin. Hàng ngàn tin giả, tin giật gân từ rất nhiều nguồn không chính thống lan tỏa khắp nơi về những loại thuốc, những biện pháp điều trị vô căn cứ, thậm chí có thể gây hại như nuốt giun đất, uống những loại cây cỏ không được kiểm chứng.

Rất nhiều người không phải là thầy thuốc, thậm chí chưa từng nhìn thấy bệnh nhân COVID-19 nào (do giai đoạn đầu các bệnh nhân COVID-19 phải điều trị tập trung tại cơ sở cách ly) vẫn ngang nhiên tự phong mình là chuyên gia để hướng dẫn mọi người các biện pháp phòng bệnh chữa bệnh vô căn cứ nhằm thỏa mãn sự háo danh hoặc để bán hàng vụ lợi. 

Khi đó báo chí với vai trò là nguồn cung cấp thông tin chính thống, có kiểm chứng đã đóng góp rất to lớn trong việc phổ biến kiến thức phòng bệnh, chữa bệnh đúng cho người dân, giúp định hướng dư luận, đấu tranh chống lại các nguồn thông tin sai trái, độc hại.

TS. BS. Đỗ Thị Thuý Nga: Tôi cũng đã công tác gần 20 năm trong ngành y tế,  đặc biệt lại là các bệnh truyền nhiễm, tôi nhận thấy được việc cập nhật thông tin nhanh lẹ của báo chí.

Trong các đợt dịch bệnh, từ giai đoạn manh nha cho đến khi bùng phát, báo chí luôn là lực lượng tiên phong đồng hành cùng ngành y tế. Thậm chí ngay từ khi dịch chưa xảy ra nhưng có dấu hiệu nguy cơ, báo chí đã kịp thời đưa ra những cảnh báo, phân tích xu hướng và cùng với nhân viên y tế truyền tải các khuyến cáo cần thiết tới người dân.

Sự phối hợp giữa báo chí và ngành y tế đã được xây dựng vững chắc. Tại nhiều cơ quan báo chí, các phóng viên chuyên trách mảng y tế không chỉ có chuyên môn truyền thông mà còn hiểu sâu về chuyên ngành y. Chính điều này tạo điều kiện để thông tin đưa ra vừa chính xác, vừa gần gũi, dễ tiếp thu. Mỗi sản phẩm truyền thông đều là sự kết hợp giữa hiểu biết chuyên môn và kỹ năng truyền tải hiệu quả.

ĐSPL: Trong thời đại mới, chuyển đổi số, bác sĩ nhận thấy báo chí cần cải thiện điểm gì khi truyền thông y tế trong các tình huống khẩn cấp?

BS Nguyễn Trung Cấp: Trong thời đại toàn cầu hóa, các bệnh dịch và tình huống sức khỏe công cộng có thể xuất hiện và thay đổi nhanh chóng. Các mạng xã hội là cơ hội lớn cho những thông tin giả, thông tin sai lệch có thể dễ dàng lan tỏa. Trong bối cảnh đó, để đáp ứng kịp thời các tình huống khẩn cấp, các phóng viên, biên tập viên cần thiết lập kênh liên lạc với Bộ Y tế, các bệnh viện lớn, Viện Pasteur, CDC... để tiếp nhận và xác minh thông tin chính thống nhanh chóng và hiệu quả. 

Cần sử dụng công nghệ AI và tự động hóa giúp tổng hợp thông tin ban đầu, dự báo xu hướng quan tâm của độc giả, xây dựng bản tin khẩn cấp giúp tăng tốc độ đưa tin, cập nhật liên tục những diễn biến mới nhất, thay đổi trong khuyến cáo, số liệu... theo thời gian thực. 

Xây dựng đội ngũ phóng viên chuyên trách y tế, có mối quan hệ chặt chẽ với các chuyên gia để giúp các phóng viên có thể có khả năng hiểu, phân tích đúng và truyền đạt chính xác các thông tin khoa học phức tạp bằng ngôn ngữ truyền thông dễ hiểu. 

Xây dựng công cụ thu thập, nhận diện thông tin giả, thông tin sai lệch về y tế trên các nền tảng mạng xã hội để lan tỏa thông tin chính xác.

TS. BS. Đỗ Thị Thuý Nga: Tôi thấy rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số và mạng xã hội bùng nổ, các kênh truyền thông truyền thống như báo in, truyền hình quốc gia vẫn giữ vai trò nền tảng, nhưng đồng thời các nền tảng số như TikTok, Facebook, YouTube... cũng đang trở thành công cụ hữu hiệu đưa kiến thức y tế đến với công chúng trẻ, hiện đại hơn. Tuy vậy, theo nhận định từ cán bộ y tế, việc ứng dụng các nền tảng này trong truyền thông y tế hiện vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng.

ĐS&PL: Theo bác sĩ, báo chí y tế nên đi theo hướng nào trong thời đại số và mạng xã hội phát triển như hiện nay?

BS Nguyễn Trung Cấp: Trong thời đại số và mạng xã hội phát triển vượt bậc như hiện nay, báo chí truyền thông y tế cần ưu tiên sự chính xác, khoa học để khẳng định báo chí là nguồn thông tin y tế đáng tin cậy nhất; qua đó chống tin giả, tin sai lệch một cách chủ động. 

Tận dụng tối đa sức mạnh của đa nền tảng bằng cách ngoài phát hành chính thức còn phân phối nội dung đồng bộ trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến (Facebook, YouTube, TikTok, Zalo...), email marketing, podcast... để tiếp cận đa dạng đối tượng độc giả. 

Đa dạng hóa định dạng nội dung như các video ngắn, dễ hiểu về các kiến thức y tế cơ bản, hướng dẫn phòng bệnh trên YouTube, TikTok, Reels. Sử dụng Infographic và hình ảnh giúp trực quan hóa dữ liệu phức tạp thành các thông tin dễ hiểu, dễ chia sẻ và hấp dẫn hơn với đối tượng trẻ và những người ít đọc. 

Phát triển các chương trình podcast, livestream và hỏi đáp trực tuyến về sức khỏe, nơi chuyên gia giải đáp thắc mắc, chia sẻ kiến thức chuyên sâu một cách thân thiện.

Thông qua các hướng đi trên, báo chí truyền thông y tế không chỉ là người cung cấp thông tin mà còn là người định hướng, kiểm chứng và xây dựng cộng đồng. 

TS. BS. Đỗ Thị Thuý Nga: Tôi nghĩ trong cái thời đại số và mạng xã hội phát triển như hiện nay. Ngoài các kênh truyền thông kinh điển như báo giấy, truyền hình...Chúng tôi nhận thấy các trang mạng xã hội cũng là những kênh người dân dễ dàng tiếp cận. Tôi nghĩ rằng đây là cơ hội và cũng là thách thức để ngành y tế cùng báo chí đổi mới phương thức tiếp cận, tối ưu hóa khả năng truyền tải thông tin y học chính thống đến với cộng đồng một cách hiệu quả hơn nữa.

ĐS&PL: Xin cảm ơn  bác sĩ!